ما تاجیکانِ ازبکستان، زبان رودکی را پاس می‌داریم!

۱۹ بهمن ۱۳۹۶

مصاحبه داریوش رجبیان، روزنامه نگار سرشناس تاجیک با اصل‌الدّین #قمرزاده ، استاد زبان و ادبیات تاجیک در دانشگاه دولتی سمرقند.

بعضاً کافیست یک بار با طرف صحبت کنی و او در کاشانه دلت بنشیند.

اصل‌الدّین قمرزاده، نویسنده، استاد زبان و ادبیات تاجیک در دانشگاه دولتی سمرقند، چنین یک شخصیتی از آب درآمد. تا زبان به گفتن گشود، مبهوت شکّر لحن و لذّت کلامش شدم؛ به ویژه بی‌باکی‌اش که در سراپای گفتارش رستموار می‌درخشید. دلیر قلمبردست، با سری همواره برافرآشته.

صحبت از تاجیکان ازبکستان بود و رویدادهای خوشایند اخیر. همه ده دقیقه گفتگویمان را اینجا پیاده کردم، تا تشنگی دیدار و گفتار با همزبانان آن سوی مرزمان اندکی فرو بنشیند.

درود بر ستونهای استوار فرهنگ پارسی در ازبکستان!

د.ر: آقای قمرزاده، ما خبرهایی شنیدیم مبنی بر این که در ازبکستان بیداری فرهنگی تاجیکان جریان دارد، که گویی آزادی نسبی فرهنگی برای تاجیکان احساس می‌شود. شما، که آنجا هستید، چه می‌گویید؟

قمرزاده: درست گفتید. طی چند سال اخیر با سببهای گوناگون در سرتاسر ازبکستان تعداد مکتبهای تاجیکی خیلی کم شد. مثلاً، در ابتدای قرن ۲۱ در تمام ازبکستان بیشتر از ۳۰۰ مکتب میانه (برای تاجیکان) بود. در ولایت سمرقند و دیگر ولایتها. به جز خوارزم و قراقلپاق در همه جا بود. لیکن طی سالهای اخیر بخصوص در بخارا تقریباً هیچ مکتبی باقی نماند. در ولایتهای سرخاندریا، قشقه‌دریا و وادی فرغانه هم کم و بیش. اما در ولایت تاشکند تعداد مکتبها (برای تاجیکان) افزود. به هر حال، (در کل) تعداد مکتبها کم شد، که سببهای گوناگون داشت. نسبت تاجیکان ازبکستان اعتبار اندکی سست تر شد. برای داخل شدن به مکتبهای عالی اینجا تست می‌گیرند، ولی تست به زبان تاجیکی نیست. بنا بر این، مردم فرزندانشان را به مکتبهای ازبکی یا روسی گذاشتند. از همین لحاظ کم شد. لیکن تعداد تاجیکان در ازبکستان به حسابی که امروز می‌گویند، بیش از ۲ میلیون، ولی (در واقع) نه کمتر از ۱۰ میلیون است.

د.ر: گفتید، که در آغاز قرن ۲۱ بیش از ۳۰۰ مکتب برای تاجیکان بود و حالا کمتر شده. حالا چند تا مدرسه به زبان فارسی برای تاجیکان در ازبکستان فعال است؟

قمرزاده: اندکی بیشتر از ۲۰۰٫ و این هم اساساً در سرخاندریا، فرغانه، تاشکند و در سمرقند است. در بخارا و دیگر ولایتها نیست. بودند و از بین رفتند.

د.ر: دلیلش چیست، که تا کنون طی این همه سال تاجیکان ازبکستان این موضوع را مطرح نمی‌کردند؟

قمرزاده: سببهای گوناگون دارد. مهمّش این که پیشتر، در زمان تا استقلال، به مکتبهای ما کتابها از تاجیکستان می‌آمد. کتابهای درسی. حالا کتابهای درسی را ما خودمان می‌نویسیم. کتابهای درسی برای مکتبهای تاجیکی در تاشکند نشر می‌شود… سبب اساسی کم شدن تعداد مکتبها در ما مکتبهای عالی هستند. در مکتبهای عالی امتحانها به زبان تاجیکی تقریباً نیست. فقط در دانشگاه دولتی سمرقند. و یک بخش در دانشگاه دولتی ترمذ هست. یک بخش هم امسال در فرغانه باز شد. و سببهای دیگر نرسیدن کتابها، نرسیدن آموزگاران و استادانی که به زبان تاجیکی، به زبان فارسی درس می‌دهند.

د.ر: پرسش من این بود، که به چه دلیلی طی چندین سال اخیر تاجیکها در ازبکستان در این باره صحبت نمی‌کردند؟

قمرزاده: ما، البته، در این موضوع صحبت می‌کردیم. ما در دوره شوروی این مسئله‌ها را مطرح می‌کردیم. خصوصاً، در سال هشتادم (دهه ۱۹۸۰) ، در زمان بازسازی گُرباچُف، ما خیلی افزون شده بودیم. حتّی در نزد اتّحاد نویسندگان ازبکستان بخش ادبیات تاجیک تشکیل شده بود، تلویزیون تاشکند نمایشهای تاجیکی نشان می‌داد… لیکن در زمان استقلال، البتّه… به نظر من، همان واقعه‌های حزن‌انگیز تاجیکستان هم اندکی تأثیر کرد. بعضی مردم بعد از همین جنجالهایی که در تاجیکستان شد، گفتند، که اگر تاجیکها همین باشند، ما پس تاجیک نیستیم و در ازبکستان خود را ازبک حساب می‌کنیم یا که تاجیک حساب نمی‌کنیم. رنجیدند. این هم یکی از سببها شد. دیگر این که رهبران دولتی ما هم… در ابتدا، که اندکی مناسبتهای تاجیکستان و ازبکستان کاست، سرحد بسته شد، رفت و آمد دشوار شد، نمایشهای تلویزیون تاجیکستان منع کرده شد، ما رادیو تاجیکستان را نمی‌شنویم، روزنامه و مجلّه‌ها از تاجیکستان نمی‌گیریم… همه این چیزها تأثیر رساند، البتّه.
بر گرفته از : تلگرام بخارای _ من
@Bukharaie_man