اسناد آرشیو دولتی شوروی از شکل گیری تا پایان کار فرقه دمکرات آذربایجان

۱۵ آذر ۱۳۹۳

وحید رنجبری

در آستانه سالروز ۲۱ آذرماه ۱۳۲۵ خورشیدی قرار داریم ، روزی تاریخی و نقطه عطفی در تاریخ معاصر ایران ، در این روز آذرآبادگان و باشندگان شرفمندش بمانند دوران پر فراز و نشیب خود در تاریخ ایرانزمین بار دیگر دست پرطمع و سوداگر دشمنان این آب و خاک را به یاری دیگر هموطنان قطع نمودند و نشان دادند ، شاید موقعیت جغرافیایی آذرآبادگان در شمال خاوری ایران باشد اما حقیقت امر این است « آذرآبادگان قلب تپنده ایران و ایران دوستی » می باشد. پیرامون حوادث این روز و مجموعه اتفاقات و رویدادهای منتهی به این روز بار های بار و توسط اندیشمندان ایراندوست مطالب و مقاله های فراوانی نوشته شده است .در این جستار برآنم تا یکی از جدیدترین و مستندترین کارهای تحقیقی انجام شده پیرامون موضوع فرقه دمکرات آذربایجان و مجموعه حوادث اتفاق افتاده در آن سال ها را خدمت شما دوستان عزیز معرفی نمایم. کتاب مذکور با نام « اتحاد جماهیر شوروی _ ایران : بحران آذربایجان و جنگ سرد » تحقیقیست جامع و مستند که در بر گیرنده مجموعه اسناد آرشیو وزارت امنیت داخلی و وزارت خارجه اتحاد جماهیر شوروی و دیگر اسناد مستند موجود از قبیل اسناد منتشره ی کشور های امریکا و انگلیس پیرامون حوادث این ایام می باشد . این کتاب با تلاش آقای جمیل حسنلی و با تدوین علمی دکتر س.م علی اف « دارای دکترای تاریخ ، استاد و محقق ارشد موسسه مطالعات شرقی مسکو » در سال ۲۰۰۶ میلادی و در شهر مسکو بچاپ رسیده است. کتاب مذکور اشکالات و تحریفات چشم گیری بمانند استفاده از اسامی جعلی آذربایجان جنوبی و شمالی و نیز ایرادات اساسی در نحوه جهت گیری نگارش و سعی در القا برخی موارد غیر واقعی را داراست ، اما با وجود همه این موارد حاوی نکات و اسناد مستند و علمی بسیاریست که به روشنی نقش و اراده ی سران اتحاد جماهیر شوروی در روزمره ترین و کوچکترین تحرکات سران فرقه دمکرات و تصمیمات آن ها را روشن می سازد و جوابیست دندان شکن برای تمامی وطن فروشان تجزیه طلب . در ادامه بعنوان نمونه به مواردی بسیار اندک از اسناد و مطالب ذکر شده در این کتاب پیرامون دخالت های مستقیم مقامات اتحاد جماهیر شوروی در تصمیمات و عملکرد سران فرقه دمکرات آذربایجان اشاره خواهد شد :
در صفحه نوزده از فصل اول کتاب با عنوان ( ورود نیروهای شوروی به ایران و تقویت جایگاه اتحاد جماهیر شوروی در آذربایجان جنوبی ) سندی ارائه می گردد متعلق به آرشیو وزارت امنیت ملی اتحاد جماهیر شوروی بخش جایگاه اتحاد جماهیر شوروی در آذربایجان جنوبی به شماره پرونده ی ۱۲۰ ، صفحات ۱۲ تا ۲۳ ، در بخشی از این سند میخوانیم:

 

اطلاعات بسیاری در مورد حقایق غارت ده ها تن از آذربایجانی ها توسط افسران و سربازان ارتش سرخ در روز اول پس از ورود به آذربایجان جنوبی در آرشیو موجود است:
« В архивных материалах содержится информация о десятках фактов мародерства со стороны офицеров и солдат Красной армии в первые дни после вступления в Южный Азербайджан. »

М.Маркарян – М.Якубову. ۲۸٫۰۸٫۱۹۴۱ г. – Архив Министерства
национальной безопасности Азербайджанской Республики (МНБ АР),дело ۱۲۰, лист ۱۲-۲۳ позиций СССР в Южном Азербайджане
در صفحه ۱۰۳ از فصل پنجم کتاب با عنوان ( آموزش و پرورش حزب دموکرات آذربایجان و ایده استقلال ) سندی ارائه می گردد متعلق به آرشیو مکالمات مشاور سفارت اتحاد جماهیر شوروی در تهران به تاریخ ۰۴٫۰۸٫۱۹۴۵ ، در بخشی از این سند می خوانیم :

A.Yakubov مشاور سفارت شوروی در تهران در روزهای اولیه اوت ۱۹۴۵ وارد تبریز شد .وی هدف اصلی سفر خود به تبریز را روشن شدن اوضاع در آذربایجان، در پی تصمیم مسکو و باکو و سرعت بخشیدن به تشکیل حزب دموکرات اعلام نموده .

« Советник советского посольства в Тегеране А.Якубов в первые дни августа ۱۹۴۵ года прибыл в Тебриз. Главной целью его визита было прояснить положение в Азербайджане и, следуя решению Москвы и заданию Баку, ускорить процесс создания Демократической партии. »

Беседа советника посольства СССР в Тегеране А.Якубова с
начальником земельного управления ۳ Остана Бозаргани. г.
– ЦГАППОД АР, ф.۱, оп.۸۹, д.۹۱, л.۱۷۱-۱۷۲
در صفحه ۱۳۵ از فصل ششم کتاب با عنوان ( فعالیت گنکره ملی آذربایجان ) سندی ارائه میگردد از گزارشات ارسالی روزانه به مسکو ، که با استفاده از جاسوسان و عوامل کنسولی سفارت اتحاد جماهیر شوروی در تهران و هم چنین کنسولگری تبریز پیرامون مسائل و اتفاقات آذربایجان جمع آوری و پس از تدوین و تنظیم در باکو و توسط جعفر باقراُف « دبیر کمیته مرکزی حزب کمونیست آذربایجان شوروی » به مسکو ارسال می گردید است .این گزارشات مستقیما برای سران اتحاد جماهیر شوروی بمانند استالین، مولوتف، بریا و مالنکوف تهیه می شده است.

Начиная с ноября ۱۹۴۵ г. М.Дж.Багиров почти ежедневно отправлял донесения в Москву – Сталину, Молотову, Берия и Маленкову. Основу их составляли отчеты сотрудников советских политических,дипломатических, военных учреждений и органов государственной безопасности в Тебризе и других городах Азербайджана. Как правило, эти
документы были подготовлены исполняющим обязанности советского посла в Тегеране А.Якубовым, комиссаром азербайджанской государственной безопасности С.Емельяновым, тебризской «тройкой» из Советского Азербайджана (М.Ибрагимов, Г.Гасанов, А.Атакишиев), генеральным консулом в Тебризе А.Красных, вице-консулом Н.Кулиевым, командующим Советской Армией в Иране генералом Глинским, членом военного совета генералом Руссовым и другими.

М.Ибрагимов, Г.Гасанов, А.Атакишиев – М.Дж.Багирову. ۲۰٫۱۱٫۱۹۴۵ г.
– ЦГАППОД АР, ф.۱, оп.۸۹, д.۹۶, л.۳۰
در صفحه ۱۳۷ از فصل ششم کتاب با عنوان ( فعالیت گنکره ملی آذربایجان ) سندی ارائه میگردد پیرامون یکی از گزارشات ارسالی روزانه به مسکو توسط میر جعفر باقراُف به تاریخ ۱۹۴۵/۱۱/۲۰ که در آن میر جعفر باقراُف « دبیر کمیته مرکزی حزب کمونیست آذربایجان شوروی » جهت مسلح نمودن نیروهای موسوم به فدائیان فرقه در آذربایجان درخواست فوری ارسال ۱۰۰۰۰ قبضه تفنگ و مهمات دیگر توسط قطاری ویژه را دارد.

В связи с этим бакинская «тройка» писала М.Дж.Багирову: «Нам кажется, что после того как удачно прошли первые выступления отрядов федаинов, нельзя надеяться на стихийность и замедлять темпы создания новых отрядов. Вообще ликвидация, где бы то ни было, только что появившихся отрядов федаинов может очень плохо отразиться на
дальнейшем развитии событий. Поэтому просим ваших указаний о немедленной доставке специальным поездом не менее ۱۰ тысяч винтовок и других боеприпасов в Тебриз».

М.Ибрагимов, Г.Гасанов, А.Атакишиев – М.Дж.Багирову. ۲۰٫۱۱٫۱۹۴۵ г.
– ЦГАППОД АР, ф.۱, оп.۸۹, д.۹۶, л.۳۴

در صفحه ۱۴۵ از فصل ششم کتاب با عنوان ( فعالیت گنکره ملی آذربایجان ) سندی ارائه میگردد پیرامون یکی از گزارشات ارسالی روزانه به مسکو توسط میر جعفر باقراُف به تاریخ ۱۹۴۵/۱۱/۲۱ که در آن میر جعفر باقراُف « دبیر کمیته مرکزی حزب کمونیست آذربایجان شوروی » در خواست فوری ارسال لباس گرم و پول و حمایت مالی را از سوی کاخ کرملین دارد. وی در گزارش خود میآورد : نبرد سختی بین نیروهای ملی و دولتی ایران و چریک های فرقه دمکرات در شهرهای مختلف آذربایجان بوقوع پیوسته و جهت پیشبرد این نبرد ها به موارد اشاره شده نیاز فوری می باشد .

В своем отчете Кремлю Багиров писал: «На деятельности партизан отражается начавшаяся холодная погода и снегопад. Партизаны нуждаются в теплой одежде и деньгах. Вынуждены материально кое-чем их поддержать. Партизаны начали практику посылки предложений жандармским постам сложить оружие и разойтись по домам. В некоторых местах эта практика приносит успех

М.Дж.Багиров – И.Сталину, В.Молотову, Л.Берия, Г.Маленкову.
۲۱٫۱۱٫۱۹۴۵ г. – ЦГАППОД АР, ф.۱, оп.۸۹, д.۹۰, л.۶۰-۶۲

در صفحه ۳۱۰ از فصل دوازدهم کتاب با عنوان (اولویت سیاست نفتی اتحاد جماهیر شوروی در ایران ) سندی ارائه میگردد پیرامون یکی از گزارشات ارسالی روزانه به مسکو توسط میر جعفر باقراُف به تاریخ ۱۹۴۶/۰۴/۰۳ که در آن میر جعفر باقراُف « دبیر کمیته مرکزی حزب کمونیست آذربایجان شوروی » گزارش میدهد : پیرامون خروج ارتش سرخ از خاک ایران به پیشه وری و دیگر سران فرقه و نیز از تمایل یکطرفه دولت مرکزی ایران جهت آغاز مذاکرات با فرقه و حل بدون درگیری و صلح آمیز این قائله اطلاع رسانی شده است.

Третьего апреля М.Дж.Багиров направил Глинскому, Атакишиеву, Гасанову и Зейналову срочное сообщение: «Надо предупредить Пишевари и через него других руководителей Национального правительства, что тегеранское правительство само к ним обратится с предложением вести переговоры об условиях взаимных уступок, причем местом переговоров
они называют город Кередж. Это лишний раз говорит о том, что тегеранское правительство вынуждено считаться с азербайджанцами и не
намерено особенно обострять отношения, тем паче открывать боевые действия. Следовательно, Национальному правительству надо держаться с достоинством, до самого конца выдержать, никаких послаблений в своих мероприятиях не делать. Это одновременно говорит о том, что вооруженные силы Национального правительства должны крепко стоять ۳۱۱на тех позициях, где они сейчас находятся, и никого не пропускать после
ухода Красной Армии из представителей тегеранского правительства, будет ли это представитель жандармерии, полиции или войсковых частей, без особого разрешения самого Национального правительства. А
разрешение Национального правительства, само собой разумеется, будет только после того, как переговоры будут завершены и будет подписано соглашение

М.Дж.Багиров – Ибрагимову, Гасанову, Атакишиеву и Зейналову.

۰۳٫۰۴٫۱۹۴۶ г. – ЦГАППОД АР, ф.۱, оп.۸۹, д.۱۱۴, л.۸۲-۸۶

در صفحه ۴۳۰ از فصل شانزده کتاب با عنوان ( شکست سیاست استالینیستی در آذربایجان ایران ) سندی ارائه میگردد از آرشیو وزارت امنیت داخلی اتحاد جماهیر شوروی به تاریخ ۲۸ نوامبر ۱۹۴۶ میلادی ، در بخشی از سند مذکور می خوانیم :
V.G.Deka nozov معاون وزیر امور خارجه اتحاد جماهیر شوروی روز ۲۸ نوامبر دستورات لازم را از طرف مسکو به صورت رمز به باکو ارسال میکند و تا شبهنگام همان روز دستورات ذکر شده به سران فرقه در تبریز ارسال میگردد . مهمترین قسمت از دستورات مذکور فراهم آوردن امکان آغاز اعتراض همگانی در آذربایجان در مقابل تصمیم نهایی دولت مرکزی ایران و بویژه شخص قوام جهت حمله نظامی به آذربایجان می باشد . در این دستور از سران فرقه خواسته شده با تمامی امکانات موجود از قبیل نشریات و رادیوی تبریز در مقابل این تصمیم واکنش اعراضی نشان دهند .
۲۸ ноября заместитель министра иностранных дел СССР В.Г.Дека- нозов направил в Баку шифрограмму, содержание которой в тот же день было доведено до сведения тебризских руководителей. В шифрограмме рекомендовалось выразить через Джавида протест Каваму по поводу попытки ввести войска в Азербайджан, поскольку это противоречит соглашению правительства с представителями Азербайджана, в частности,
письму Кавама от ۲۹ октября. Необходимо заявить Каваму, что население Иранского Азербайджана во избежание осложнений настаивает на соблюдении соглашений, достигнутых между иранским правительством и
представителями Иранского Азербайджана, и на вынесении этого соглашения на рассмотрение ближайшего заседания Меджлиса, как это было предусмотрено в основном соглашении от ۱۳ июня ۱۹۴۶ года.Предупредить Кавама, что в Азербайджане имеется достаточно и жандармерии, и войсковых частей, во главе которых, в соответствии с
имеющимися соглашениями, правительство может поставить своих командиров из Тегерана. Предложить Каваму, чтобы для наблюдения за ходом выборов в Иранский Азербайджан была прислана специальная
правительственная комиссия с участием представителей общественности и
۴۳۱ прессы. В духе вышеизложенного тебризской печати и радио следует провести кампанию против намерений иранского правительства ввести войска в Азербайджан

М.Дж.Багиров – Н.Кулиеву. Немедленно передать четверке
(Пишевари, Шабустари, Падегану и Джавиду). ۲۸٫۱۱٫۱۹۴۶ г. –

ЦГАППОД АР, ф.۱, оп.۸۹, д.۱۱۷, л.۱۲۹-۱۳۰

در صفحه ۴۳۳ از فصل شانزده کتاب با عنوان ( شکست سیاست استالینیستی در آذربایجان ایران ) سندی ارائه میگردد بسیار بسیار مهم از آرشیو وزارت امنیت داخلی اتحاد جماهیر شوروی به تاریخ ۱۹۴۶/۱۲/۰۱ که شامل نامه ایست از سوی باقر اُف و پیشه وری و دیگر سران فرقه در جواب توصیه های وزارت خارجه اتحاد جماهیر شوروی . در این نامه ضمن ارائه تحلیلی از وضعیت موجود در آذربایجان سران فرقه از اربابان خود در کاخ کرملین پیرامون مقاومت و جنگ در مقابل قوای مرکزی ایران کسب تکلیف کرده و اعلام می کنند شدیدا به کمک مسکو نیازمند هستند و خواهان حمایت تسلیحاتی و نفری مسکو از قوای فرقه دمکرات در مقابل قوای مرکزی ایران هستند .
В ответ на рекомендации М.Дж.Багирова и МИД СССР Пишевари, Шабустари, Джавид и Падеган совместно направили в Баку ۱ декабря
большое письмо, в котором акцентировали внимание на том, что они в целях мирного разрешения всех проблем пошли на колоссальные уступки иранскому правительству. Несмотря на это Кавам после десятимесячной волокиты нарушил заключенное соглашение и имеет явное намерение отнять силой оружия оставшиеся мизерные права азербайджанцев. Он не
хочет допустить ни одного представителя Азербайджана в Меджлис, а если теперь и согласится на это, то выдвинет еще более жесткие претензии и потребует казни всех тех, кто участвовал в демократическом движении.
Азербайджанские лидеры не сомневаются в подобном исходе, и зверские расправы, чинимые в Зенджане над демократами, их женами и детьми, – доказательство обоснованности этих опасений. Далее в письме следовала информация об иранской армии, ее технике, вооружении, пунктах
сосредоточения. Лидеры демократов писали: «Сейчас для нас стоит вопрос жизни или смерти – нас хотят уничтожить. Мы это видим своими глазами, а раз так, то мы предпочитаем честную смерть. Правда, сил у нас мало,
вооружение весьма ограничено, но население питает огромное доверие к нашей партии, а народ у нас смелый и героический. Мы будем защищать свою судьбу изо всех сил, а если нас вынудят, то уйдем в горы, продолжая
партизанскую борьбу.

Пишевари, Шабустари, Джавид и Падеган – М.Дж.Багирову. ۰۱٫۱۲٫۱۹۴۶ г. – Архив МНБ АР, д.۴۰۱, л.۲۵۴-۲۵۷

در صفحه ۴۳۸ از فصل شانزده کتاب با عنوان ( شکست سیاست استالینیستی در آذربایجان ایران ) سندی ارائه میگردد بسیار بسیار مهم از آرشیو وزارت امنیت داخلی اتحاد جماهیر شوروی به تاریخ ۱۹۴۶/۰۵/۱۲ شامل تلگراف ها و درخواست های کمک نظامی و نفری توسط پیشه وری و باقراُف از کاخ کرملین و شخص استالین می باشد که همگی بی جواب می ماند لازم بذکر است ارتش ایران در حال پیشروی به سمت تبریز می باشد .
В тот же день на основе полученной из Тебриза информации
М.Дж.Багиров отправил Сталину телеграмму. После описания положения
Багиров сообщал о том, что крестьяне со всех районов Азербайджана
обращаются к ЦК Демократической партии с просьбой вооружить их. Но
из-за отсутствия оружия руководство оставляет эти обращения без ответа.
Руководство Азербайджанской демократической партии вновь просит
предоставить хотя бы минимальную помощь. Не получив из Москвы
положительного ответа, вечером ۵ декабря М.Дж.Багиров направил
срочную телеграмму Сталину с просьбой принять его в связи с
положением в Южном Азербайджане .
Телеграмма М.Дж.Багирова – И.Сталину. ۰۵٫۱۲٫۱۹۴۶ г. -ЦГАППОД АР, ф.۱, оп.۸۹, д.۱۱۲, л.۱۴۷-۱۵۲

در صفحه ۴۵۹ از فصل شانزده کتاب با عنوان ( شکست سیاست استالینیستی در آذربایجان ایران ) سندی ارائه میگردد بسیار جالب از آرشیو وزارت امنیت داخلی اتحاد جماهیر شوروی به تاریخ ۱۹۴۷/۰۱/۰۶ متعلق به مجموعه گزارشات و تلگراف های جاسوسان و عوامل اطلاعاتی اتحاد جماهیر شوروی که بعد از حوادث ۲۱ آذرماه ۱۳۲۵ خورشیدی جهت رصد و بررسی اوضاع در تبریز حاضر بودند . در این سند می خوانیم :
برخی از ساکنین تبریز با عصبانیت تصاویری از استالین را که به آن قلاده ی سگ وصل شده است را در خیابان های شلوغ تبریز همراه خود می گردانند .

Спецслужбы сообщали, что на глазах у полицейских некоторые отчаявшиеся и возмущенные азербайджанцы прикрепляли портрет Сталина к ошейнику собаки и так прогуливались по самой оживленной улице Тебриза.
Н.Кулиев. Справка по телеграфному сообщению из Тавриза. ۰۶٫۰۱٫۱۹۴۷ г. ЦГАППОД АР, ф.۱, оп.۸۹, д.۱۵۷, л.۳
جهت مشاهد متن کتاب و مطالعه آن میتوانند به آدرس اینترنتی که در پی خواهد آمد مراجعه بفرمایند :

http://ebooks.preslib.az/pdfbooks/rubooks/qasanlicamilssriran.pdf

پاینده ایران و ایرانی

 

http://www.pan-iranist.info/%D8%A7%D8%B3%D9%86%D8%A7%D8%AF-%D8%A2%D8%B1%D8%B4%DB%8C%D9%88-%D8%AF%D9%88%D9%84%D8%AA%DB%8C-%D8%B4%D9%88%D8%B1%D9%88%DB%8C-%D8%A7%D8%B2-%D8%B4%DA%A9%D9%84-%DA%AF%DB%8C%D8%B1%DB%8C-%D8%AA%D8%A7/