من درد بوده‌ام همه:

دربارۀ ادعای فاشیستی بودن شاهنامه

۱۸ بهمن ۱۳۹۶

ابن اثیر مورخ و عالم بزرگ دنیای اسلام در حدود هشتصد سال پیش نوشت: شاهنامه قرآن ایرانیان است و امروز که از هم‌گسیختگی اجتماعی در ایران فراگیر شده است، تنها و تنها کتابی که می‌تواند همبستگی اجتماعی را در ورای قوم‌ها و زبان‌ها و عقاید مختلف در محدودۀ قلمرو ایران تقویت کند، شاهنامه است؛ ولی در چنین زمانۀ پرآشوبی که دانایان دل‌سوخته از به خطر افتادن کیان ملی سخن می‌گویند، در سیمای ملی، کارگردان تازه ‌به دوران رسیده‌ای چون محمدحسین مهدویان در برنامۀ سینمایی هفت در گفتگو با مجری رشیدپور، با وقاحت تمام می‌گوید: شاهنامه اثر فاشیستی است. مهدویان به رشیدپور می‌گوید: شاهنامۀ فردوسی را احتمالاً قطعاً خوانده‌اید؟ رشیدپور هم می‌گوید: بله خوانده‌ام. سپس مهدویان می‌گوید: می‌شود شاهنامه را یک اثر فاشیستی، نژادپرستانه و پر از شعار و خشونت تعبیر کرد. غیر از این است؟ رشیدپور هم می‌گوید: نه به این شدت و جناب مهدویان می‌افزاید: می‌خواهید من بعضی از ابیات شاهنامه را بخوانم که خیلی فاشیستی است؟ کانسپت کلی شاهنامه همین است که من دارم می‌گویم (پایان نقل قول) باری، از نگاه من شاهنامه یک متن مقدس نیست و می‌توان آن را بی‌رحمانه نقد کرد و هیچ اشکالی ندارد که کسی در سیمای ملی با مخاطبان میلیونی به این نتیجه برسد که شاهنامه یک اثر فاشیستی است و آن را در معرض داوری همگان بگذارد، ولی در همین سیمای ملی که خط قرمزهای آن بیداد می‌کند، آیا اجازه می‌دهند که همۀ آثار و تأکید می‌کنم همۀ آثار بدون سانسور در برنامه‌ای زنده نقد شوند؟! آیا در سیمای ملی حتی آثاری چون بحار‌الانوار مجلسی را که مملو است از احادیث جعلی و هر روزه بدانها استناد می‌کنند، می‌توان در یک برنامۀ زنده نقد کرد؟! جناب مهدویان! از همان قید «احتمالاً قطعاً» در حرفهایت آشکار است که نه تو شاهنامه را خوانده‌ای و نه آن جناب مجری. به اندازۀ سن و سال تو دربارۀ شاهنامه تحقیق کرده‌ام و اکنون می توانم ادعا کنم شاید و شاید ۲۵% از شاهنامه را فهمیده باشم، آن وقت تو با این سن و سال، بدون آنکه حتی به یک بیت از شاهنامه یا به یک داستان استناد کنی یا شاهد بیاوری و استدلال کنی، لاف می‌زنی که شاهنامه اثری فاشیستی است و همین است و جز این نیست؟ جناب مهدویان! در همینجا اعلام می‌کنم: اکنون که ادعای شاهنامه‌خوانی و شاهنامه‌فهمی کرده‌ای، اگر موافق هستی، در یک برنامۀ زندۀ تلویزیونی روبه‌روی من بنشین و من شاهنامه را باز می‌کنم و روبه‌رویت قرار می‌دهم؛ از همان آغازِ هرصفحه‌ای که آمد، ۵ بیت را از رو بخوان. اگر همین پنج بیت را درست خواندی – معنی پیشکش- ریش نداشته‌ام را پیش دوستداران شاهنامه گرو می‌‌گذارم و جایزۀ گزافی برایت تهیه می‌کنم.

برگرفته از صفحه دکترابوالفضل خطیبی،
شاهنامه پژوه و عضو هیات علمی فرهنگستان زبان و ادب فارسی